khunḍ, bhunḍ ate bhaaṁḍaa

gurbaaṇii viach dhrm khunḍ, srm khunḍ, krm khunḍ, giaan khunḍ, sach khunḍ dii gl huundii hai। khunḍ daa sshbdii arth ṭiikiaaṁ ne ṭukṛaa kiitaa hai। je khunḍ daa arth ṭukṛaa krde haaṁ taaṁ “sch khunḍi vsai nirunkaaru॥” daa arth krdiaaṁ bhulekhaa lg skdaa hai ke nirunkaar kise iak sach naam de ṭukṛe viach hai jaaṁ sach nuuun khunḍiaaṁ nirunkaar dii prraaptii hoṇii। ihnaaṁ khunḍaaṁ baare gl krdiaaṁ baaṇii ne saaphsh khiaa hai ke “mai bhu bidhi pekhio duujaa naahii rii kouu॥ khunḍ diip sbh bhiitri rviaa puuri rhio sbh louu॥1॥” jisdaa arth bṇdaa maiṁ bhut bidh (triike) naal vekhiaa pr hor koii duujaa hai nhiiṁ, khunḍ diip (diivaa) sbh bhiitr rviaa (prrkaasshmaan) hai te saariaaṁ viach hii hai। isnuuun hor smjhaauṇ lii khiaa “sbh kichhu ghr mhi baahri naahii॥ baahri ṭolai so bhrmi bhulaahii॥ gur prsaadii jinii auntri paaiaa so auntri baahri suhelaa jiiu ॥1॥“ – jo vii khoj rhe haaṁ, jisnuuun vii lab rhe haaṁ uh bhiitr hii hai। “kbiir jaa ku khojte paaio soii ṭhuru॥ soii phiri kai tuu bhiaa jaa ku khtaa auru॥87॥” ihnaaṁ punktiiaaṁ to siadh huundaa hai ke khunḍ vii ghṭ daa hii hiasaa hn। je bhunḍ smjh aa jaave taaṁ hor spsshṭ ho jaaṇaa। bhunḍ smjhṇ toṁ philaaṁ ih smjh liie ke khunḍ buadh de hii hiase hn te ghṭ iak bhaaṁḍe vaaṁg hai। smjhṇ lii ghṭ (bhaaṁḍaa) jis viach buadh daa vaas hai। buadh mnmti jaaṁ gurmti ho skdii hai। bhaaṁḍe viach kitnaa giaan hai sojhii hai ih buadh daa maapdunḍ hai। gurmti aakhdii “bhaaṁḍaa dhoi baisi dhuupu devhu tu duudhai ku jaavhu ॥” – is bhaaṁḍe nuuun giaan naal dhoṇaa hai, sojhii itnii hove ke avgṇ naa hoṇ mnmti daa iak kṇ vii naa rhe pher duudhai (prrbh, hri, raam, muul) kol jaau je naam (sojhii) gur (guṇ) prrsaad chaahiidaa taaṁ। ih duudh krm (chunge krm) hukm dii sojhii suurti viach smaauṇ lii niraasaa(binaaṁ aas) hoṇaa paiṇaa । “duudhu krm phuni surti smaaiṇu hoi niraas jmaavhu॥1॥”

jdoṁ ih ptaa lag giaa ke khunḍ ghṭ bhiitr hii giaan dii avsthaa hai। buadh daa uh hiasaa uh soch jis viach krm, dhrm, srm, giaan, paakhunḍ/pkhunḍ, aghkhunḍu te sach prrdhaan hn uhnaaṁ nuuun baaṇii ne khunḍ aakhiaa hai। vichaar krde haaṁ ihnaaṁ buadh de khunḍaaṁ baare।

”dhrm khunḍ kaa eho dhrmu॥ giaan khunḍ kaa aakhhu krmu॥” – dhrm baare asiiṁ chrchaa kiitii hai ke dhrm kisnuuun munniaa hai gurmti ne, is baare pṛrhn lii vekho “dhrm” kii hai। sunkhep viach smjhde haaṁ “srb dhrm mhi srresṭ dhrmu॥ hri ko naamu jpi nirml krmu॥”, gurmti naam (giaan/sojhii) laiṇ de krm (jtn) nuuun hii buadh de us khunḍ daa dhrm munndii hai।

“giaan khunḍ mhi giaanu prchunḍu॥” – buadh de giaan khunḍ viach prrchunḍ giaan huundaa hai jo avguṇaaṁ nuuun upjṇ nhiiṁ diundaa। “agiaanu aundheraa kṭiaa gur giaanu prrchunḍu blaaiaa॥” ate “giaanu prrchunḍu bliaa ghṭi chaanṇu ghr mundr sohaaiaa॥”। giaan hoṇ te sriir ne hii hri daa mundr bṇ jaaṇaa “hri mundru ehu sriiru hai giaani rtni prgṭu hoi॥”

“srm khunḍ kii baaṇii ruupu॥ tithai ghaaṛti ghṛiiai bhutu anuupu॥ taa kiiaa glaa kthiiaa naa jaahi॥ je ko khai pichhai pchhutaai॥ tithai ghṛiiai surti mti mni budhi॥ tithai ghṛiiai suraa sidhaa kii sudhi॥36॥” – srm daa sbdii arth hai laaj kiitaa hai ṭiikiaaṁ ne। vichaarn lii gurbaaṇii aakhdii “siphti srm kaa kpṛaa maaṁgu hri guṇ naank rvtu rhai ॥” ate “srmu giaa ghri aapṇai pti uṭhi chlii naali॥” jistoṁ spsshṭ huundaa hai ke srm aapṇii hoṁd dii pchhaaṇ hai। is pchhaaṇ daa ptaa taaṁ lgdaa hai je naam (sojhii) daa dhn kol hove “srmu dhrmu dui naankaa je dhnu plai paai॥” dhn naam dhn hai। naam dhn kii hai kiveṁ mildaa smjhṇ lii pṛrho “naam, jp ate naam drriṛrh kiveṁ huundaa?”

“krm khunḍ kii baaṇii joru॥ tithai horu n koii horu॥ tithai jodh mhaabl suur॥ tin mhi raamu rhiaa bhrpuur॥ tithai siito siitaa mhimaa maahi॥ taa ke ruup n kthne jaahi॥ naa ohi mrhi n ṭhaage jaahi॥ jin kai raamu vsai mn maahi॥ tithai bhgt vshi ke loa॥ krhi anundu schaa mni soi॥” – krm daa arth hai krriiaa, gurbaaṇii aakhdii “krmii aavai kpṛaa ndrii mokhu duaaru॥” kujh krn dii iachhaa, ih soch kii maiṁ kuajh kr skdaa haaṁ is naal jiiv nuuun kpṛaa (sriir) dhaarn krke jnm mrn dii kheḍ chldii rhiundii hai। kpṛaa smjhaaiaa hai gurmti ne “kpṛu ruupu suhaavṇaa chhḍi duniiaa aundri jaavṇaa ॥”, gurbaaṇii aakhdii je mnuakh nuuun krm krn dii iachhaa jaagdii rhiundii hai taaṁ usdaa aavaagmn nhiiṁ rukdaa। pr giaan hoṇ te jdoṁ ihii krm hukm naal rl jaaṁde hn usdii rjaa viach huunde hn taaṁ pher krm kirpaa bṇ jaaṁdii hai “baisno so jisu uupri suprrsunn॥ bisn kii maaiaa te hoi bhiunn॥ krm krt hovai nihkrm॥ tisu baisno kaa nirml dhrm॥ kaahuu phl kii ichhaa nhii baachhai॥ kevl bhgti kiirtn sungi raachai॥ mn tn auntri simrn gopaal॥ sbh uupri hovt kirpaal॥ aapi drriṛai avrh naamu jpaavai॥ naank ohu baisno prm gti paavai॥2॥” ihii gl krm khunḍ diiaaṁ punktiiaaṁ jp baaṇii viach smjhaa rhiiaaṁ hn।

“sch khunḍi vsai nirunkaaru॥ kri kri vekhai ndri nihaal॥ tithai khunḍ munḍl vrbhunḍ॥ je ko kthai t aunt n aunt॥ tithai loa loa aakaar॥ jiv jiv hukmu tivai tiv kaar॥ vekhai vigsai kri viichaaru॥ naank kthnaa krṛaa saaru॥37॥”- sach khunḍ budh daa uh prrkaasshmaan bhaag hai jis viach prmesr nirunkaar daa giaan hai soch hai। buadh ne hii saarii mnmti tiaag ke aapṇii buadh nuuun sch khunḍ bṇaauṇaa hai jis viach hri daa raam daa vaas hove। mnuakh buadh de bhaaṁḍe viach ahoii naar rakh ke baiṭhaa hai। ih ahoii naar (buadh) tiaag ke gurmti giaan naal sunpuurn suchajii naar (gurmti vaalii buadh) naal viaah (risshtaa) sthaapit krnaa paiṇaa। is nuuun aage smjhaaṁge।

“tis ku khunḍ brrhmunḍ nmskaaru krhi jis kai mstki hthu dhriaa guri puurai so puuraa hoii॥” – khunḍ buadh diiaaṁ avsthaavaaṁ hn। gurmti daa phurmaan hai “khunḍ brrhmunḍ kaa eko ṭhaaṇaa guri prdaa kholi dikhaaio॥ nu nidhi naamu nidhaanu ik ṭhaaii tu baahri kaiṭhai jaaio॥” so khunḍ te brrhmunḍ doveṁ ghṭ bhiitr hii hn।

bhunḍ daa arth

bhunḍ daa arth ṭiikiaaṁ ne istrrii kiitaa hai is sshbd kaarṇ “bhunḍi junmiiai bhunḍi niunmiiai bhunḍi mungṇu viiaahu॥ bhunḍhu hovai dostii bhunḍhu chlai raahu॥ bhunḍu muaa bhunḍu bhaaliiai bhunḍi hovai bundhaanu॥ so kiu mundaa aakhiiai jitu junmhi raajaan॥ bhunḍhu hii bhunḍu uupjai bhunḍai baajhu n koi॥ naank bhunḍai baahraa eko schaa soi॥ jitu mukhi sdaa saalaahiiai bhaagaa rtii chaari॥ naank te mukh uujle titu schai drbaari॥2॥ sbhu ko aakhai aapṇaa jisu naahii so chuṇi kḍhiiai॥ kiitaa aapo aapṇaa aape hii lekhaa sunḍhiiai॥ jaa rhṇaa naahii aitu jgi taa kaaitu gaarbi hunḍhiiai॥ mundaa kisai n aakhiiai pṛi akhru eho bujhiiai॥ muurkhai naali n lujhiiai॥19॥” ihnaaṁ punktiiaaṁ nuuun shii triike naal gurmti dii rausshnii viach vichaarn dii loṛ hai। isde agle pichhle sshbd viach koii aisii gl nhiiṁ ho rhii ke vichaar de prrvaah viach istrrii dii gl hove। sochṇ vaalii gl hai ke dessh de kihṛe hiase viach istrrii nuuun bhunḍ aakhde hn? bhunḍ daa arth labhṇ lii gaur krnaa hai is punktii te “naank bhunḍai baahraa eko schaa soi॥”, bhunḍe krriiaa hai। pher bhunḍ daa arth hai rad krnaa khaarij krnaa। bhunḍ daa arth khaarij/rad krnaa laike vichaarde haaṁ sshbd nuuun। isto agliiaaṁ punktiiaaṁ vii auntriiv hii hn “sloku mਃ 1॥ naank phikai boliai tnu mnu phikaa hoi॥ phiko phikaa sdiiai phike phikii soi॥ phikaa drgh sṭiiai muhi thukaa phike paai॥ phikaa muurkhu aakhiiai paaṇaa lhai sjaai॥1॥”। ih sshbd aasaa raagu viach hai। baaṇii viach aasaa raag viach saarii baaṇii guṇ, giaan, buadh, agiaantaa kaṭii jaave ihii aas de aadhaar te likhii gii hai। puurii baaṇii auntriiv bhaav viach hai। te vichaare jaa rhe sshbd toṁ philaaṁ te isde agle sshbd viach vii ihii lṛii chl rhii hai।

buadh viach mnmti bhunḍ ke hii jiiv de hirde viach naam junmṇaa, mnmti bhunḍ ke hii nimṇaa। mnmti bhunḍ ke hii hri naal viaah mungiaa jaaṇaa। mnmti bhunḍ ke hii dostii (do sti sruup mnu te buadh dii prrbh naal mel) hoṇaa। mnmti bhunḍ ke hii gurmti de raah te chaliaa jaaṇaa। mnmti nuuun hii maarnaa, iachhaa, aas vikaaraaṁ nuuun hii maarnaa bhaal ke। je istrrii vii munn liie bhunḍ nuuun taaṁ ih duniaavii risshte dii gl nhiiṁ hai। mnmti vaalii kuchajii buadh dii hii gl ho rhii hai।

bhunḍi ->junmiiai jo paavai bhaaṁḍe viach vstu saa nikle kiiaa ko kre, huṇ chaahe mn paidaa ho rhiaa hai agiaan naal chaahe gyaan choṁ paidaa ho rihaa mnu dono paidaa muul choṁ ho rhe taaṁ jmnaa hai bhḍ choṁ।

bhunḍi niunmiiai – “hukmai aundri niunmiaa piaare hukmai udr mjhaari॥ hukmai aundri junmiaa piaare uudhu sir kai bhaari॥”

bhunḍi mungṇu viiaahu – gurmti vaalaa viaah taaṁ buadh daa hri naal drsaaiaa hai baaṇii viach “viiaahu hoaa mere baabulaa gurmukhe hri paaiaa॥” jdoṁ gur (guṇaaṁ) nuuun muakh rakhiaaṁ hri paaiaa hri dii prraaptii ho gii। “agiaanu aundheraa kṭiaa gur giaanu prrchunḍu blaaiaa॥” duniaavii risshte vele viaah vele ih sshbd taaṁ pṛrh laiṁde haaṁ pr agiaan aundheraa kis daa kaṭiaa giaa। aage vii vekh lvo “bliaa gur giaanu aundheraa binsiaa hri rtnu pdaarthu laadhaa॥ humai rogu giaa dukhu laathaa aapu aapai gurmti khaadhaa॥ akaal muurti vru paaiaa abinaasii naa kde mrai n jaaiaa॥ viiaahu hoaa mere baabolaa gurmukhe hri paaiaa॥2॥” – abhinaasii vr kisnuuun miliaa duniaavii viaah vele? so gurbaaṇii taaṁ auntriiv gl hii kr rhii hai ṭiikiaaṁ ne arth sunsaarii krke dhiaan hii bhṭkaaiaa hai।

bhaaṁḍaa

“kiitaa aapo aapṇaa aape hii lekhaa sunḍhiiai॥” ohii gal chal rhii bhunḍ buadh lii vrt ke dekho। bhunḍu, bhunḍaar, vrbhunḍ, bhunḍaarn saare rlde ne। buadh bhaaṁḍaa hai jis viach giaan paiṇaa, sojhii ikatr hoṇii jis viach naam paaiaa jaaṇaa। mnmti daa bhaaṁḍaa tiaag ke gurmti daa bhaaṁḍaa ghṭ viach tiaar ho rhiaa hai। “naank schu bhaaṁḍaa jisu sbd piaas॥” ate “tisnaa chhaani prii dhr uupri durmti bhaaṁḍaa phuuṭaa ॥1॥”। je ih bhaaṁḍaa dhotaa giaa, phuaṭ giaa, agiaantaa, dliadr, vikaar naa hoṇ taaṁ prrbh nuuun bhaauṇaa taaṁ giaan dii prraaptii hoṇii “bhaaṁḍaa aaṇgu raasi jaaṁ tisu bhaavsii॥ prm joti jaagaai vaajaa vaavsii॥14॥”

”bhaaṁḍaa dhoi baisi dhuupu devhu tu duudhai ku jaavhu॥ duudhu krm phuni surti smaaiṇu hoi niraas jmaavhu॥1॥” – iathe bhaaṁḍe daa arth hirdaa hai। hirde nuuun chungii trh saaphsh krnaa paiṇaa je is viach naam (duadh) paaṇaa। duadh hai aunmrrit giaan “duudhu krmu suntokhu ghiiu kri aisaa maaṁgu daanu ॥3॥” isii duudh dii gl bhgt jii kr rhe ne “duudhu piiu mero mnu ptiiaai॥” ate “duudhu piiaai bhgtu ghri giaa॥”। je thoṛaa jihii vii vikaar, agiaantaa dii ml rhe taaṁ surt nhiiṁ ṭikṇii, duadh viach vissh (vikaar) rl jaaṇe। ihii gl smjhaaii hai “schu taa pru jaaṇiiai jaa ridai schaa hoi॥ kuuṛ kii mlu utrai tnu kre hchhaa dhoi॥ schu taa pru jaaṇiiai jaa schi dhre piaaru॥ naau suṇi mnu rhsiiai taa paae mokh duaaru॥ schu taa pru jaaṇiiai jaa jugti jaaṇai jiiu॥ dhrti kaaiaa saadhi kai vichi dei krtaa biiu॥ schu taa pru jaaṇiiai jaa sikh schii lei॥ diaa jaaṇai jiia kii kichhu puunnu daanu krei॥ schu taaṁ pru jaaṇiiai jaa aatm tiirthi kre nivaasu॥ stiguruu no puchhi kai bhi rhai kre nivaasu॥ schu sbhnaa hoi daaruu paap kḍhai dhoi॥ naanku vkhaaṇai bentii jin schu plai hoi॥2॥” – hirde nuuun suadh krn dii sshrt hai। ihii sshuadh bhaaṁḍe dii gl naank paatisshaah de is sshbd viach hoii hai “dhunnu su kaagdu klm dhunnu dhnu bhaaṁḍaa dhnu msu॥ dhnu lekhaarii naankaa jini naamu likhaaiaa schu॥1॥”

ih bhaaṁḍaa hii soin kṭorii hai “souin kṭorii aunmrrit bhrii॥ lai naamai hri aagai dhrii॥2॥ eku bhgtu mere hirde bsai॥ naame dekhi nraainu hsai॥3॥ duudhu piiaai bhgtu ghri giaa॥ naame hri kaa drsnu bhiaa॥4॥3॥”

souin kṭorii – jiiv daa hirdaa, bhaaṁḍaa
aunmrrit bhrii – naam, gurmti giaan dii sojhii naal bhrii “bhaaṁḍaa dhoi baisi dhuupu devhu tu duudhai ku jaavhu॥” vaalii
duudhu piiaai – sojhii deke
ghri giaa – sukh saagr giaa। “jiivt paavhu mokh duaar ॥”
hri – hirde vsdaa muul। giaan naal hriaa hoiaa mnu।

gurbaaṇii kevl pṛrhn suṇn gaauṇ naal gal nhiiṁ bṇnii। vichaarnii vii paiṇii taaṁ ke giaan hove। is giaan nuuun kevl vichaar ke vii hl nhii bṇnii, surt viach laaguu vii krnii paiṇii। jp (phichaan) ke aage simrn (chete) yaad rakhṇaa vii paiṇaa, dhiaauṇaa (dhiaan) viach rakhṇaa paiṇaa te naal araadhṇaa (smjhṇ uprunt buujhṇaa, smjhe te ṭike rhiṇaa) vii paiṇaa। pṛrh pṛrh gaḍii nhiiṁ ladhṇaa। gurbaaṇii daa phurmaan hai “kiaa pṛiiai kiaa guniiai॥ kiaa bed puraanaaṁ suniiai॥ pṛe sune kiaa hoii॥ ju shj n milio soii॥1॥”, ate “pṛi pṛi gḍii ldiiahi pṛi pṛi bhriiahi saath॥ pṛi pṛi beṛii paaiiai pṛi pṛi gḍiiahi khaat॥ pṛiiahi jete brs brs pṛiiahi jete maas॥ pṛiiai jetii aarjaa pṛiiahi jete saas॥ naank lekhai ik gl horu humai jhkhṇaa jhaakh॥1॥”। kii gaa vii rhe hn te chungaa gaauṇ daa maan vii krii jaaṁde hn “koii gaavai raagii naadii bedii bhu bhaati kri nhii hri hri bhiijai raam raaje॥ jinaa auntri kpṭu vikaaru hai tinaa roi kiaa kiijai॥ hri krtaa sbhu kichhu jaaṇdaa siri rog hthu diijai॥ jinaa naank gurmukhi hirdaa sudhu hai hri bhgti hri liijai॥”

baaṇii dii vichaar aap kro, pṛrho te smjho। gurbaaṇii aapṇe aap viach sunpuurn hai sach khaḍ dii raah bkhsshṇ lii। bhrosaa hove। sshrdhaa naal gl nhiiṁ bṇdii।

Source: ਖੰਡ, ਭੰਡ ਅਤੇ ਭਾਂਡਾ