Source: ਅਖਰ ਅਤੇ ਅੱਖਰ

akhr ate aakhr

aadi gurbaaṇii viach aadhk (a) dii vrto nhiiṁ hai। philii vaar isdii vrto dsm baaṇii viach mildii hai। is kaarṇ akhr arth naa khrṇ vaalaa sdiiv rhiṇ vaalaa ate aakhr (letter/ alphabet/ character) de viach phshrk krn lii khii gl daa bhaav smjhṇaa paiṁdaa hai। je gurmti tat giaan dii sojhii ho jaave ate ptaa hove ke gurmti giaan brrhm vidiaa hai, aapṇe muul daa giaan hai taaṁ ih smjhṇaa hor vii saukhaa ho jaaṁdaa hai ke kiathe aakhr hai baaṇii daa bhaav te kiathe paatisshaah akhr likhṇaa chaah rhe ne। brrhm arth jiiv daa muul yaaṁ jiiv aundrlii jot amr hai ajr hai kde mrdii nhiiṁ kde ghaṭ vadh nhiiṁ huundii, akaal ruup hai। jot prmesr (smuundr) ek viachoṁ nikldii hai ik vakhrii hoṁd bṇ ke te prmesr viach hii smaa jaaṁdii hai aapṇe muul daa giaan hoṇ te ekaa hoṇ te। hrek jiiv nuuun vakh vakh mal lagii hai maaiaa dii vikaaraaṁ dii jis kaarṇ anek dis rhe hn, vichr rhe haaṁ। jiveṁ smuundr cho niklii buuund mailii ho jaaṁdii hai jiiv daa vkhrevaaṁ maaiaa kaarṇ agiaantaa kaarṇ vii iho jehaa hai। pr jdoṁ muul daa giaan laiṇ te mnukh nuuun prmesr naal eke dii sojhii huundii hai pher uh prmesr viach uadaaṁ hii smaa jaaṁdaa hai jiveṁ buuund smuundr viach। muul daa giaan hoṇaa prmesr naal ekaa hoṇ te vikaaraaṁ dii ml lath jaaṁdii hai jis naal vkhrevaaṁ muak jaaṁdaa te ihii baaṇii viach smjhaaiaa hai। gurbaaṇii ne ihii gl jl ate trung de udaahrṇ naal smjhaaii hai aadi baaṇii ate dsm baaṇii dohaaṁ viach udaahrṇ hn।

hri kaa sevku so hri jehaa॥ bhedu n jaaṇhu maaṇs dehaa॥ jiu jl trung uṭhhi bhu bhaatii phiri sllai sll smaaidaa॥8॥ – bhu bhaatii uṭhṇ vaalii trung jiiv daa alunkaar hai te jl prmesr daa।

hri hri jn dui ek hai bib bichaar kchhu naahi॥ jl te upj trung jiu jl hii bikhai smaahi॥60॥ – bhu bhaatii uṭhṇ vaalii trung jiiv daa alunkaar hai te jl prmesr daa।

akhr akaal daa guṇ hai te akhr aakh ke paatisshaah ne ihii smjhaaiaa hai ke prmesr, akaal usde guṇ te usdaa naam (giaan/sojhii) akhr hai kde khrdaa nhiiṁ। jdoṁ aakhde “akhrii naamu akhrii saalaah॥ akhrii giaanu giit guṇ gaah॥” – isdaa bhaav hai ke usdaa naam (sojhii) akhr hai usdaa giaan sthir hai ghṭdaa vadhdaa nhiiṁ। ihii gl dsm baaṇii viach vii aakhii hai “jimii jmaan ke bikhai smsti ek joti hai॥ n ghaaṭi hai n baaḍhi hai n ghaaṭi baaḍhi hot hai॥ n haan hai n baan hai smaan ruup jaaniiai॥ mkiin au mkaan aprrmaan tej maaniiai॥6॥166॥“। usdii saalaah (saalaahnaa/ siphsht/ ustt/ vḍiaaii/ sshlaaghaa/ praise/ eulogize) kde vadhdii ghṭdii nhiiṁ। is saalaahṇaa de kii udaahrṇ diate ne gurmti viach।

“kiv kri aakhaa kiv saalaahii kiu vrnii kiv jaaṇaa॥” – maiṁ usdii siphsht usdii saalaahṇaa kiveṁ kraaṁ।

”jis no bkhse siphti saalaah॥ naank paatisaahii paatisaahu॥” – jisnuuun uh siphsht saalaah (vḍiaaii) bkhse uhii paatisaahu (drgaah de raah daa maalk) hoṇaa।

”naank mnu smjhaaiiai gur kai sbdi saalaah॥” – mn nuuun smjhaauṇ lii mn nuuun kaabuu krn lii guṇaaṁ dii vichaar krke usde hukm dii vḍiaaii nuuun smjhṇaa paiṇaa।

”jinii suṇi kai munniaa tinaa nij ghri vaasu॥ gurmtii saalaahi schu hri paaiaa guṇtaasu॥ sbdi rte se nirmle hu sd blihaarai jaasu॥ hirdai jin kai hri vsai titu ghṭi hai prgaasu॥” – jihnaaṁ ne hukm nuuun munniaa, uhnaaṁ ne hii nij ghr (drgaah) aapṇe ghṭ vl dhiaan kiitaa hai। gurmti toun schu (akaal) dii sojhii sipht saalaah (vḍiaaii) smjh aauṇ te mn usde guṇaaṁ de naam (giaan) de aunmrrit naal hriaa hoṇaa। jihnaaṁ daa hirdaa prmesr daa sbd (hukm) dii sojhii viach ratiaa (bhiajiaa) hove uhii nirmle (ml /agiaantaa/ vikaaraaṁ toṁ rhit) hn। uhnaaṁ de hirde viach hii giaan daa prgaas huundaa hai।

“mn re nij ghri vaasaa hoi॥ raam naamu saalaahi tuu phiri aavṇ jaaṇu n hoi॥” – mn nuuun updes hai ke raam de naam (sojhii) dii vḍiaaii prraapt kr guṇaaṁ dii vichaar kr taaṁ teraa aavṇ jaaṇaa mukṇaa te nij ghr teraa vaas hoṇaa।

je akhr (naaṁ khrn vaalaa, sdiiv thir rhṇ vaalaa) smjh aa jaave taaṁ baaṇii smjhṇii saukhii ho jaaṁdii hai “akhrii giaanu giit guṇ gaah॥ akhrii likhṇu bolṇu baaṇi॥ akhraa siri sunjogu vkhaaṇi॥” – usdaa giaan akhr hai saaḍii smjh, saaḍii is giaan dii prraaptii vdh ghṭ ho skdii hai।

”akhr pṛi pṛi bhuliiai bhekhii bhutu abhimaanu॥ tiirth naataa kiaa kre mn mhi mailu gumaanu॥ gur binu kini smjhaaiiai mnu raajaa sultaanu॥” – ihnaaṁ punktiiaaṁ viach vii bhulekhaa huundaa ke aakhr dii gl ho rhii hai। pr je dhiaan diataa jaave taaṁ khiaa jaa rhiaa hai ke asiiṁ akhr baare pṛrh ke bhual jaaṁde haaṁ is kaarṇ mn dii mail nhiiṁ utrdii bhaaveṁ baahr tuumṛii nuuun jitnaa mrjshii dho lvo। taahiiṁ khiaa “naavṇ chle tiirthii mni khoṭai tni chor॥ iku bhaau lthii naatiaa dui bhaa chṛiiasu hor॥ baahri dhotii tuumṛii aundri visu nikor॥ saadh bhle aṇnaatiaa chor si choraa chor॥”

”saajnu miitu skhaa kri eku॥ hri hri akhr mn mhi lekhu॥3॥” – saariaaṁ viach ek jot smjhṇaa, munnṇaa, ekaa kr laiṇ daa atdessh hai jis naal hri (giaan naal hriaa hoiaa) akhr (akaal) daa lekhaa, giaan mn viach smaauṇaa।

”aae prrbh srnaagtii kirpaa nidhi diaal॥ ek akhru hri mni bst naank hot nihaal॥1॥” – je akhr smjh aa jaave taaṁ mni (mn aundr) vsdaa hri jisdaa prmesr naal ekaa hai uh akhru smjh aa jaaṇaa। prmesr naal ekaa hii jiiv de ghṭ nuuun hriaa krdaa hai jis naal jiiv nuuun ghṭ aundr hii hri de drsshn huunde raam (rme hoe/ jot ) de drsshn huunde।

siakh lii akhr nuuun smjhṇaa jshruurii hai। ihii akhr trribhvṇ daa saar hai “oaunkaari sbdi udhre॥ oaunkaari gurmukhi tre॥ onm akhr suṇhu biichaaru॥ onm akhru trribhvṇ saaru॥1॥” – trribhvṇ hai uh tin bhvn jihnaaṁ viach jiiv daa vaas huundaa। us akhr us akaal de viach hii trribhvn dhaare ge hn “bhv saagr sukh saagr maahii॥piivi rhe jl nikhuṭt naahii॥” ih baaṇii diiaaṁ punktiiaaṁ is gl dii pusshṭii krdiiaaṁ hn। sbkuajh akhr (akaal) viach hii vsdaa hai। smjhaauṇ lii paatisshaah aakhde “akhr mhi trribhvn prrbhi dhaare॥ akhr kri kri bed biichaare॥ akhr saastrr siunmrriti puraanaa॥ akhr naad kthn vkhੵaanaa॥ akhr mukti jugti bhai bhrmaa॥ akhr krm kirti such dhrmaa॥ drrisṭimaan akhr hai jetaa॥ naank paarbrrhm nirlepaa॥” – jitnaa bhii drrisṭmaan (dikhṇvaalaa) akhr hai sunsaar hai, jitnaa giaan hai bed hn, srrimrrit saastr aadii hn, muktii dii jugt, bhai bhrm, paap puunn aadik sb akhr dii kheḍ hai। ih smjhṇ daa chaau saariaaṁ nuuun nhiiṁ hai taahiiṁ bs baaṇii nuuun muntraaṁ vaaṁg pṛrh ke hii saar laiṁde hn। jisnuuun giaan aunjn nhiiṁ miliaa uhii mnmukh hai gurmti usnuuun aundhaa munndii hai। “budhii baajii upjai chaau॥ shs siaaṇp pvai n taau॥ naank mnmukhi bolṇu vaau॥ aundhaa akhru vaau duaau॥”

baaṇii dii sojhii laiṇ daa chaao mn viach hove taaṁ baaṇii dii vichaar huundii। isde lii aap gvaauṇaa paiṁdaa hai। maiṁ maarnii paiṁdii hai। “trribhvṇ suujhai aapu gvaavai॥ baaṇii buujhai schi smaavai॥ sbdu viichaare ek liv taaraa॥ naank dhunnu svaarṇhaaraa॥”

gurbaaṇii viach punktiiaaṁ hn “raagu guṛii puurbii baavn akhrii kbiir jiiu kii॥” ih raagu guṛii viach likhiiaaṁ hn। ihnaaṁ viach baavn daa arth hai baunaa। sochṇ vaalii gl hai ke gurmukhii bhaasshaa viach kevl 35 aakhr hn ate 21 maatraavaaṁ hn jis viach aadhk dii vrto gurbaaṇii viach nhiiṁ hai। kise vii joṛ toṛ naal 52 (baavn) aakhr nhiiṁ bṇde। is lii baavn aakhrii khṇ viach bhed sii। ih bhed hai ke prmesr de guṇaaṁ nuuun drsaauṇ lii smjhaauṇ lii aakhr chhoṭe rh jaaṁde hn। usde guṇ itne vaḍe hn ke buujhe binaaṁ gl nhiiṁ bṇdii। aakhr baavn (baune) rh jaaṁde hn। pher aakhde “baavn achhr lok trrai sbhu kchhu in hii maahi॥ e akhr khiri jaahige oi akhr in mhi naahi॥” – achhr daa bhaav hai naa chhle jaaṇ vaale guṇ jo smjh aauṁde hn jaaṁ drj hn, guṇ tiunn lok saaraa giaan ihnaaṁ viach hii hai। jo likht hai aakhr hn ih ik din khir (khiunḍ) jaaṇge, “jo upjio so binsi hai pro aaju kai kaali॥” aakhde pr uh jo aap akhr hai akaal hai uh ihnaaṁ viach nhiiṁ hai। uh nhiiṁ khrnaa। prmesr taaṁ aap srb viaapii hai aakhde “raamu raamu krtaa sbhu jgu phirai raamu n paaiaa jaai॥ agmu agochru ati vḍaa atulu n tuliaa jaai॥ kiimti kinai n paaiiaa kitai n liaa jaai॥ gur kai sbdi bhediaa in bidhi vsiaa mni aai॥ naank aapi ameu hai gur kirpaa te rhiaa smaai॥ aape miliaa mili rhiaa aape miliaa aai॥”

”baavn akhr jore aani॥ skiaa n akhru eku pchhaani॥” – je uapr likhii gl smjh aagii hove taaṁ ih vii smjh aa jaaṇii। krii ih vii aakhde ne ke guraaṁ de sme ho skdaa hiundii de 52 aakhraaṁ dii gal kiitii hove। hiundii bhaasshaa daa aajdaa sruup bhut puraaṇaa nhiiṁ hai। guraaṁ de sme sunskrrit viach sii jiaadaatr pustkaaṁ te sunskrrit viach 42 aakhr huunde hn। is lii arth bṇdaa baavn (baune/chhoṭe) aakhr joṛ le likh le pr us akhr us akaal nuuun nhiiṁ smjh ske। ih kheḍ ih sojhii taaṁ vichaare hii milṇii “st kaa sbdu kbiiraa khai॥ punḍit hoi su anbhai rhai॥ punḍit logh ku biuhaar॥ giaanvunt ku ttu biichaar॥ jaa kai jiia jaisii budhi hoii॥ khi kbiir jaanaigaa soii॥” punḍt nuuun aakhde sii je tuuun punḍt hai taaṁ ttu vichaar kr te prmesr daa giaan lai। buujhṇaaṁ paiṇaaṁ, giaan vichaar krnii paiṇii tat boloṇaa paiṇaa “iivṛii aadi purkhu hai daataa aape schaa soii॥ enaa akhraa mhi jo gurmukhi buujhai tisu siri lekhu n hoii॥2॥”

“naanaa khiaan puraan bed bidhi chutiis akhr maaṁhii॥ biaas bichaari khio prmaarthu raam naam sri naahii॥” – grrunthaaṁ nuuun pṛrhn maatr naal hii raam naam dii saar ptaa nhiiṁ lagdii। vichaar te sojhii naal hii raam daa bhed ptaa lagdaa hai। “bed kteb simrriti sbhi saast inੑ pṛiaa mukti n hoii॥ eku akhru jo gurmukhi jaapai tis kii nirml soii॥3॥” – ek akhr daa arth bṇdaa prmesr, jo saariaaṁ jotaaṁ daa smuuh hai usdaa ekaa। jis guṇaaṁ nuuun mukh rakhṇ vaale nuuun ih smjh aauṁdaa hai uhii mukt huundaa hai।

”iknaa sudhi n budhi n akli sr akhr kaa bheu n lhunti॥ naank se nr asli khr ji binu guṇ grbu krunti॥” – ihnaaṁ punktiiaaṁ to hor spsshṭ huundaa hai। “khr” kisnuuun khiaa? jihṛe “binu guṇ grbu krunti” binaaṁ guṇaa nuuun haasl kre grb (maaṇ) krde hn uh “khr” hn asl viach uh mnmukh hn jisdii aapṇii hoṁd nhiiṁ rhṇii khr jaaṇii।

akhr daa bhaav hai naa khrn vaalaa। jis viach ghaaṭ vaadh nhiiṁ huundaa। uh kevl akaal hai। baakii sb khr jaaṁdaa, bins jaaṁdaa। aakhraaṁ raahiiṁ usde baare dasiaa jaa skdaa hai pr usnuuun mhsuus krn lii usde guṇaaṁ dii vichaar, sojhii laiṇii paiṇii। smjhṇaa paiṇaa ke gur kii huundaa? guru te guruu kauṇ? bhaaṇaa kii hai te hukm kisdaa chldaa? kaal akaal te hukm daa kii risshtaa hai। baaṇii kevl pṛrhiaaṁ gl nhiiṁ bṇnii, smjhṇii paiṇii। baaṇii pṛrho vichaaro te smjho paatisshaah kii smjhaauṇaa chaah rhe ne।

Source: ਅਖਰ ਅਤੇ ਅੱਖਰ