Source: ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਚ ਬਿਬੇਕ ਦੇ ਅਰਥ ਕੀ ਹਨ?
Source: ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਚ ਬਿਬੇਕ ਦੇ ਅਰਥ ਕੀ ਹਨ?
aaj daa visshaa bebek daa hai। gurmti bibek kisnuuun munndii hai ih vekhaaṁge ustoṁ philaaṁ aam prrchlit bibekiiaaṁ daa iak kisaa vekhde haaṁ ate duuje dhrmaaṁ viachlaa bibek vii smjhaaṁge।
kujh saal philaaṁ dii gl hai iak kiirtnii jathaa saaḍe sshhir aaiaa। asiiṁ bṛe maaṇ naal, chaa naal uhnaaṁ nuuun guruu ghr viach laike aae। kmre tiaar rakhe sii, lungr paaṇii daa prrbundh guruu ghr viach hii kiitaa sii। uhnaaṁ viachoṁ kujh jii aapṇe aap nuuun bibekii aakhde sii। uhnaaṁ guruu ghr viach bṇiaa lungr chhkṇ toṁ mnaa kr diataa। jdoṁ puachhiaa taaṁ aakhde jii asiiṁ kevl amrritdhaarii siunghaaṁ de hathoṁ hii bṇiaa bhojn chhkde haaṁ। guruu ghr viach kii prremii viir bhaiṇaa bṛe prrem naal sevaa krde hn asiiṁ kde nhiiṁ puachhiaa sii ke aunmrrit chhkiaa ke nhiiṁ। pher aakhde saanuuun bhaaṁḍe te rsd vkhrii de devo asiiṁ aap bṇaa lvaaṁge। asiiṁ puachhiaa ke lungr daa bhojn taaṁ ardaas kr ke hii vrtaauṁde haaṁ, taa aakhde tuhaanuuun kiveṁ ptaa guruu ne prvaan kiitaa ke nhiiṁ। ih bṛii vaḍii gl sii us sme mere lii। dil te ghirii choṭ kiitii sii। kii saal ih gl mainuuun vichlit krdii rhii hai। huṇ gurbaaṇii viachoṁ khojṇaa laajshmii ho giaa ke bibek gurmti ne kisnuuun munniaa hai। kise de hathoṁ bṇiaa bhojn naa chhkṇaa gurmti ate brrhm giaan kiveṁ hai? bhaaṁḍe jisne bṇaae veche dukaan to laike aaiaa uh saare aunmrritdhaarii sii jaa nhiiṁ ih uhnaaṁ bibekiiaaṁ ne nhiiṁ puachhiaa। jis paaṇii naal bhaaṁḍe maaṁjṇe usnuuun guruughr tk liaauṇ lii kaariigr aunmrritdhaarii sii jaaṁ nhiiṁ ih nhiiṁ puachhiaa। jo rsd hai uh ugaauṇ vaale vechṇ vaale guruughr tk laike aauṇ vaale vii aunmrritdhaarii sii ih nhiiṁ puachhiaa। chlo asiiṁ uhnaaṁ naal bhs naa kiitii te rsd bhaaṁḍe de dite। sshaam nuuun uhnaaṁ viachoṁ hii iak siungh ne kokaa kolaa dii botl khol lii te chips daa paikeṭ vii khol liaa। huṇ puachhṇ daa dil taaṁ bṛaa kiitaa ke ih kok dii botl te chips bṇaauṇ vaale, vechṇ vaale aunmrritdhaarii sii ih chaik kiitaa? aapṇaa khet aap jot ke, aapṇaa bhojn aap khetii krke ugaa ke vii tusiiṁ bhojn vaale puurn bibekii nhiiṁ bṇ skde kiuṁke kuajh naa kuajh taaṁ tuhaanuuun baahro laiṇaa vii paiṇaa। gurbaaṇii nuuun smjhṇ te ptaa lagaa ke bhojn vaalaa bibek gurmti vaalaa bibek hai hii nhiiṁ।
bibek baare khojde ptaa lagaa ke yhuudii aapṇe aap nuuun sb toṁ vaḍe bibekii munnde hn। uh aapṇii rsoii philaaṁ chungii trh dho ke pher usde viach vii jgh jgh phoil laa ke ḍhak diunde hn hr konaa uhnaaṁ ne kvr kr deṇaa pher bhojn bṇaauṁde hn nhaa dho ke। punḍt vii rsoii nuuun gobr naal liipde sii। jihṛii aurt nuuun mhaavaarii huundii hai usnuuun kmre viach ḍk diataa jaaṁdaa। chauke te nhiiṁ jaaṇ diunde। baar baar hath dhoii jaaṇge। isnuuun uh bibek munnde hn। kii dhrmaaṁ ne sphaaii de, kise duuje de hathoṁ bṇiaa khaaṇaa naa khaaṇ de kii niiam bṇaa rakhe hn। jisnuuun uh bibek smjhii jaaṁde ne। kuajh punḍt birtii de log jdauṁ siakhii viach aae lgdaa aapṇaa bhojn vaalaa bibek naal hii laike aae hn। iadaaṁ hii snaatn mti viach log punḍtaaṁ dii juuṭh chhkde sii kiuṁke uhnaaṁ nuuun prrchaariaa giaa sii ke punḍt dii juuṭh chhkṇ naal punḍtaaṁ daa giaan te sojhii uhnaaṁ nuuun vii prraapt ho jaaṇii। iadaaṁ hii kii snaatn mti to prrbhaavit log kise ghr de maiṁbr dii guṛtii/jiiṭh nveṁ jame bache nuuun chhkaa ke smjhde ne ke bachaa guṛtii deṇ vaale vrgaa bṇ jaavegaa। ih sb ḍhoṁg hai। vichaar juuṭh naal jaaṁ chhoh naal sunchaarit nhiiṁ huunde। vichaar giaan, sojhii te anubhv naal sunchaarit huunde hn।
nihung phaujaaṁ viach te duniiaa diiaaṁ kii phaujaaṁ viach duuje de hath daa bṇiaa bhojn is krke nhiiṁ chhkde kiuṁke bhojn viach jshhir milaauṇ daa khtraa hmesshaa huundaa। khuuh choṁ ṭiabiaaṁ choṁ paaṇii laike philaaṁ kise jaanvr nuuun pilaa ke chaik kiitaa jaaṁdaa hai। pr isdaa gurmti naal koii vaastaa nhiiṁ hai। ih phaujii niiam hai। naale nihung siungh taaṁ bhojn viach suuar daa dund ghumaa diunde sii taaṁ ke koii bhekhii jsuus houu usne bhojn chhkṇaa nhiiṁ te phṛiaa jaaṇaa। ihnaaṁ triikiaaṁ nuuun kde vii nihungaaṁ ne bibek khi ke nhiiṁ prrchaariaa। je bhojn de bibekiiaaṁ nuuun ih lgdaa ke kise duuje de hath daa bṇiaa bhojn khaaṇ naal uh apviatr ho jaaṇge jaaṁ duuje de hath de bṇe bhojn naal duujiaaṁ de vichaar uhnaaṁ viach aa jaaṇge taaṁ use laajik naal duujiaaṁ nuuun vii bhojn de bibekiiaaṁ toṁ duur rhiṇaa chaahiidaa kiuṁke ihnaaṁ bibekiiaaṁ daa ahunkaar duujiaa viach vii taaṁ aa skdaa hai।
bibek (vivek / विवेक / vivek) daa arth huundaa hai sojhii, chungii maaṛii gal daa ptaa hoṇaa, smjh, discretion, good sense, good judgement, wisdom, conscience)
khaaṇ piiṇ daa bibek kevl baahrii ḍhoṁg hai “krm dhrm jugti bhu krtaa krṇaihaaru n jaanai॥”। gurmti ihnaaṁ krm dhrm diiaaṁ jugtaaṁ nuuun rad krdii hai। ih mn nuuun khussh krn de ḍhung hn। aao vichaar krde haaṁ te gurmti viachoṁ khojde haaṁ bibek baare gurmti daa kii phshurmaan hai।
gurmti viach bibek kisnuuun aakhiaa hai?
huṇ vichaar krde haaṁ ke gurmti viach bibek kisnuuun aakhiaa giaa hai।
gurmukhi giaanu bibek budhi hoi॥ (m 3, raagu guṛii, 317) – guṇaa nuuun mukh rakhde hoe giaan naal bibek buadh hoṇii।
gurbaaṇii viach je bibek baare khojiie taaṁ saare sshbd buadh de bibek de hii milde ne। bhojn de bibek dii gl kite vii nhiiṁ hoii। gurbaaṇii ne taaṁ ih khi diataa ke “aachaarii nhii jiitiaa jaai॥” jisdaa arth hai ke aachrṇ rakhe, asiiṁ kiadaaṁ vichrde haaṁ us naal prmesr nhiiṁ jitiaa jaaṁdaa। kevl giaan hai sojhii hai jo paar lunghaa skdaa hai jiiv nuuun। naale khaaṇ piiṇ daa bibek sochṇ vaale ih kiuṁ nhiiṁ vichaarde “brrhm giaanii kaa bhojnu giaan॥”। aage vichaarde haaṁ।
”hri bhgti hri kaa piaaru hai je gurmukhi kre biichaaru॥ paakhunḍi bhgti n hovii dubidhaa bolu khuaaru॥ so jnu rlaaiaa naa rlai jisu auntri bibek biichaaru॥2॥” – jihṛe paakhunḍiiaaṁ de mgr lag ke bhojn daa bibek munnde ne uhnaaṁ ne kde gurmti nhiiṁ vichaarii te je vichaarii huundii taaṁ ptaa huundaa ke uh bheḍaaṁ vaaṁg kise de mgr lagṇ dii thaaṁ vichaaraaṁ pakhoṁ bibekii hoṇe sii। gurbaaṇii dii vichaar toṁ vikaar kaabuu huunde hn। bhrosaa vadhdaa hai। ḍr ghṭdaa hai। bhojn de bibekii baaṇii vichaarn dii thaaṁ bs ihii dekh rhe huunde ne ke kuajh juuṭhaa taa nhiiṁ, paikeṭ te lage lebl dhiaan naal pṛrhde ne, bs ihii sochii jaaṇge ke kisde hath daa khaaṇaa kisde nhiiṁ। gurbaaṇii taaṁ hrek jiiv de viach prmesr dii jot munndii hai bhedbhaav nhiiṁ krdii “schu krtaa schu krṇhaaru schu saahibu schu ṭek॥ scho schu vkhaaṇiiai scho budhi bibek॥ srb niruntri rvi rhiaa jpi naank jiivai ek॥4॥” svaal uṭhdaa pher bibek krnaa kiveṁ hai। paatisshaah ne spsshṭ kiitaa hai “krhu bibeku sunt jn bhaaii khoji hirdai dekhi ḍhunḍholii॥ hri hri ruupu sbh joti sbaaii hri nikṭi vsai hri kolii॥2॥” – hirde viach khoj kiitiaaṁ, hri vekhdiaaṁ bibek hoṇaa te hoṇaa buadh daa bibekii sii। aah khaaṇ piiṇ de bibek daa ḍhoṁg snaatn mti toṁ aaiaa hai te paatisshaah aakhde snaatn mat naam toṁ vaaṁjhaa hai “naank naavai baajhu snaati॥” ate “ab mnu ulṭi snaatnu huuaa॥ tb jaaniaa jb jiivt muuaa॥”। kii prrkaar de ḍhoṁg hn te lokpchaaraa ate lokaaṁ nuuun dhrmii hoṇ daa mgr lauṇ daa hii kunm hai bhojn de bibek vaale ḍhoṁg daa। “krm dhrm jugti bhu krtaa krṇaihaaru n jaanai॥” । bhojn daa bibek rakhṇ vaaliaaṁ viach taaṁ haume hii itnii jiaadaa hai ke asiiṁ kise de hath daa pakiaa nhiiṁ khaaṁde, ih gur updessh toṁ ulṭ hai “humai krai nihkrmii n hovai॥ gurprsaadii humai khovai॥ auntri bibeku sdaa aapu viichaare gursbdii guṇ gaavṇiaa॥3॥”।
paatisshaah aakhde virle hii hn jo prpunch nhiiṁ krde, buadh de bibekii hn te naam (gusmti giaan dii sojhii) jihnaaṁ daa visshaa hai। aisaa koii virlaa hai bibekii jo terii nirguṇ kthaa suṇaa ske “terii nirgun kthaa kaai siu khiiai aisaa koi bibekii ॥” saare taaṁ kise naa kise prpunch viach phse hii hoe hn।
”punchmi punch prrdhaan te jih jaanio prpunchu॥ kusm baas bhu rungu ghṇo sbh mithiaa blbunchu॥ nh jaapai nh buujhiiai nh kchhu krt biichaaru॥ suaad moh rs bedhio agiaani rchio sunsaaru॥ jnm mrṇ bhu joni bhrrmṇ kiine krm anek॥ rchnhaaru nh simrio mni n biichaari bibek॥ bhaau bhgti bhgvaan sungi maaiaa lipt n runch॥ naank birle paaiiahi jo n rchhi prpunch॥5॥”
jis ne naam (gurmti dii sojhii) nuuun mukh rakhiaa hai uste hii prrbh diaal hoṇaa te buadh daa bibek prraapt hoṇaa “naamu eku adhaaru bhgtaa iit aagai ṭek॥ kri krripaa gobiund diiaa gur giaanu budhi bibek॥1॥”
mhaaraaj baaṇii viach likhde hn ke “paaṭhu pṛio aru bedu biichaario nivli bhuaungm saadhe॥ punch jnaa siu sungu n chhuṭkio adhik ahunbudhi baadhe॥1॥ piaare in bidhi milṇu n jaaii mai kiie krm anekaa॥ haari prio suaamii kai duaarai diijai budhi bibekaa॥” – aakhde paaṭh vii pṛrh le bedaaṁ dii te gurbaaṇii dii vichaar vii kr lii, sriir saadh liaa, pr je vikaaraaṁ daa sung nhiiṁ chhuaṭiaa te ahunkaar viach vaadhaa hoiaa hai taaṁ prrbh nuuun prraapt nhiiṁ kiitaa jaa skdaa, is bidhii naal prmesr nuuun milṇ nhiiṁ jaaiidaa। sunpurṇ smrpṇ hukm nuuun kiitiaaṁ hukm munniaa hii bibek buadh dii aas kiitii jaa skdii hai।
maadho abidiaa hit kiin॥ bibek diip mliin॥1॥ – gurmti chhaḍ ke mnmti dhaarṇ krnaa, abidiaa laiṇaa hii bibek toṁ duur jaaṇaa hai। daso bhojn daa bibek bidiaa jaaṁ gurmti daa diip hirde viach kiveṁ jlaauu। isde ulṭ gurmti ne hii bibek budh deṇii hai jisdii chrchaa jisdii vichaar toṁ siakh duur bhaj rhe ne “kri krripaa gobiund diiaa gur giaanu budhi bibek ॥1॥”। bhaaii smjho taaṁ shiiṁ gurmti bibek kisnuuun aakh rhii hai “jisu auntru hirdaa sudhu hai tisu jn ku sbhi nmskaarii॥ jisu aundri naamu nidhaanu hai tisu jn ku hu blihaarii॥ jisu aundri budhi bibeku hai hri naamu muraarii॥ so stiguru sbhnaa kaa mitu hai sbh tishi piaarii॥ sbhu aatm raamu psaariaa gur budhi biichaarii॥9॥”। gurmti dii vichaar toṁ guṇaaṁ toṁ bemukh hoṇ vaaliaaṁ daa haal kii huundaa gurmti daa phurmaan hai bibekiiaaṁ nuuun ptaa huundaa “je ko gur te vemukhu hovai binu stigur mukti n paavai॥ paavai mukti n hor thai koii puchhhu bibekiiaa jaae ॥“ te bhojn de bibekiiaaṁ nuuun jaa ke je puachhiie taaṁ itnaa vii nhiiṁ ptaa huundaa ke muktii huundii kii hai gurmti de aadhaar te।
ksuur bhojn daa bibek rakhṇ vaaliaaṁ daa vii nhiiṁ hai। prrchaarkaaṁ ne gurmti vichaarṇ toṁ duur krtaa siakhaaṁ nuuun te golk mgr laa diataa, aasaaṁ daa hṛ mn viach paidaa kr diataa lokaaṁ de। aaj daa siakh gurmti muntrraaṁ vaaṁg pṛrh pṛrh ke naam (sojhii) to sakhṇaa rhi giaa। “koii buujhai buujhṇhaaraa auntri bibeku kri॥ so buujhai ehu bibeku jisu bujhaae aapi hri॥” aundrle hri ne jdoṁ vaaj maarii jdoṁ gurmti dii sojhii laiṇ daa chaa uaṭhiaa taaṁ kite jaa ke kise ne gurmti dii sojhii lai ke buadh daa bibekii hoṇaa। saachaa neh (piaar) jdoṁ piaa gurmti naal, naam (sojhii) naal, prmesr naal taaṁ kite jaa ke buadh bibekii hoṇii “aundri saachaa nehu puure stigurai jiiu॥ hu tisu sevii dinu raati mai kde n viisrai jiiu॥ kde n visaarii andinu smੑaarii jaa naamu lii taa jiivaa॥ srrvṇii suṇii t ihu mnu trriptai gurmukhi aunmrritu piivaa॥ ndri kre taa stiguru mele andinu bibek budhi bichrai॥ aundri saachaa nehu puure stigurai॥2॥” ate “bibek budhi stigur te paaii gur giaanu guruu prrbh keraa॥ jn naank naamu guruu te paaiaa dhuri mstki bhaagu likheraa॥”
kevl bhojn daa bibek rakhṇ vaale hmesshaa dubidhaa viach hii disde, naa ḍr giaa naa hor vikaar te naal ahunkaar viach vaadhaa hii hoiaa duujiaaṁ toṁ bihtr hoṇ daa bhulekhaa rakhiaaṁ। je sachaa suakh chaahiidaa taaṁ gurmti daa phurmaan hai buadh bibekii rakhṇii paiṇii। arth hukm naal prrem hukm munnṇaa paiṇaa jis naal hirde viach naam (sojhii) daa prgaas hoṇaa “bibek budhii sukhi raiṇi vihaaṇii gurmti naami prrgaasaa॥ hri hri andu bhiaa dinu raatii naank hri miiṭh lgaae॥ guru sevni stiguru daataa hri hri naami smaae॥”। buadh de bibekii dii njr viach koii vaḍaa chhoṭaa chungaa maaṛaa nhiiṁ huundaa “stiguri miliai sdaa sukhu jis no aape mele soi॥ sukhai ehu bibeku hai auntru nirmlu hoi॥agiaan kaa bhrrmu kṭiiai giaanu praapti hoi॥ naank eko ndrii aaiaa jh dekhaa th soi॥” – bibek taaṁ auntr nirml (nir+ ml – ml rhit) hoṇaa hai। agiaan kaṭṇ naal gurmti giaan laiṇ naal sachaa bibek hoṇaa।
kii viir bhaiṇ taaṁ lobh vas, kuachh prraaptii het bhojn daa bibek rakhde ne। je koii vii aas rakhii hai, lok pchaaraa hai, agiaantaa, dliadr, hunkaar, vikaar hn taaṁ bojn de bibek naal gl nhiiṁ bṇdii “auntri lobh hlku dukhu bhaarii binu bibek bhrmaai॥1॥”। gurmukhaaṁ daa sshn daa naam (sojhii) hai gurmti dii। isdii vii aas nhiiṁ rakhde bhgt। bhgt taa hukm dii sojhii laike niraasaa (aas rhit) ho jaaṁde hn “hukmai buujhai niraasaa hoii ॥”॥ kevl hukm munnde hn। te paatisshaah ne aakhiaa hai “soii giaanii ji simrai ek॥ so dhnvuntaa jisu budhi bibek॥ so kulvuntaa ji simrai suaamii॥ so ptivuntaa ji aapu pchhaanii॥”। jihnaaṁ nuuun kii khaaṇaa kii nhiiṁ khaaṇaa dii chiuntaa lagii hoii hai uh gurmti vaale bibekii nhiiṁ ho skde। paikeṭ pṛrh pṛrh ke khaaṇ vaale, juuṭh suach dii hr vele chiuntaa krn vaaliaa daa hirdaa suadh nhiiṁ ho skdaa “achiunt hmaarai mnu ptiiaanaa॥ nihchl dhnii achiuntu pchhaanaa॥ achiunto upjio sgl bibekaa॥ achiunt chrii hthi hri hri ṭekaa॥7॥”, “kaaṭe agiaan timr nirmliiaa budhi bigaas bibekaa॥” – bibek buadh agiaantaa de hnere nuuun naam (gurmti giaan dii sojhii) de chaanṇe naal nirml krn daa hii naam hai।
”bibek budhi sbh jg mhi nirml bichri bichri rsu piijai ॥”
”prraan adhaar dukh bidaar dainhaar budhi bibek॥1॥”
”kbiir raamai raam khu khibe maahi bibek॥ eku anekhi mili giaa ek smaanaa ek॥”
”gurmukhi buḍhe kde naahii jinੑaa auntri surti giaanu॥ sdaa sdaa hri guṇ rvhi auntri shj dhiaanu॥ oi sdaa anundi bibek rhhi dukhi sukhi ek smaani॥ tinaa ndrii iko aaiaa sbhu aatm raamu pchhaanu॥44॥”
”stigur kii sevai lgiaa bhujlu trai sunsaaru॥ mn chiundiaa phlu paaisii auntri bibek biichaaru॥ naank stiguri miliai prrbhu paaiiai sbhu duukh nivaarṇhaaru॥” – sti gur dii sevaa kiveṁ lagṇaa? isdaa khulaasaa vii baaṇii krdii hai “gur kii sevaa sbdu viichaaru॥ humai maare krṇii saaru ॥7॥“
jihnaaṁ de peṭ bhre ne, lok pchaare viach phse ne, saukhaa rstaa labh rhe ne, paakhunḍiiaaṁ de mgr lage ne uhnaaṁ ne taaṁ nhiiṁ munnṇaa। baaṇii daa khiaa nhiiṁ suṇnaa। kde kise paise pakhoṁ griib nuuun jaa ke kho ke bhaaii bojn daa bibek rakh uh dasuu bhojn dii kiimt kii hai। prmesr daa sshukr mnaao ke tuhaaḍaa peṭ bhriaa hai, gurmti smjhṇ daa smaa te maukaa mil rhiaa hai। baaṇii naal prrem hove taaṁ baaṇii nuuun pṛrh ke buujh ke sojhii liidii hai। baaṇii pṛrh ke vichaaro gurmti aakhdii “khaaṇaa piiṇaa pvitrru hai ditonu rijku sunbaahi॥” sriir daa bhojn pviatr hai jo diataa giaa hai rijk de ruup viach, hr khaaṇ vaalii vstuu sriir nuuun pausshṭik pdaarth sriir chlaauṇ lii prmesr de diatii hoii hai। ihnaaṁ nuuun sriir tk hii rakho, mn daa bhojn giaan hai jo mn nuuun bunn ke rakhdaa। sriir de bhojn lii kiuntuu pruntuu krnaa gurmukhaaṁ daa kunm nhiiṁ hai। gurmukh uh hai jo guṇaaṁ nuuun muakh rakhdaa hai। baaṇii aap vichaaro vekho ke gurmti bibek kis nuuun khi rhii hai “baaṇii birlu biichaarsii je ko gurmukhi hoi॥ ih baaṇii mhaa purkh kii nij ghri vaasaa hoi ॥40॥”। lokaaṁ de mgr lag ke jo mnukhaa jiivn laahaa laiṇ nuuun, naam (giaan/sojhii) laiṇ lii miliaa hai isnuuun viarth naa gvaao। dhiaan gurmti giaan vl rakho। ihii aas rakho ke hukm munniie te gurmti daa giaan gurmti dii sojhii prraapt huundii rhe। sriir de bhojn baare philaaṁ hii bhut vichaar is saaiiṭ te maujuud hn। srch dii vrto krke khoj skde hoṁ ke gurmti daa bhojn baare kii phshurmaan hai।
”jaagu re mn jaagnhaare॥ binu hri avru n aavsi kaamaa jhuuṭhaa mohu mithiaa psaare॥”
Source: ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਚ ਬਿਬੇਕ ਦੇ ਅਰਥ ਕੀ ਹਨ?