Source: ਸਨਾਤਨ ਮਤਿ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਚਾਰ ਪਦਾਰਥ
Source: ਸਨਾਤਨ ਮਤਿ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਚਾਰ ਪਦਾਰਥ
snaatn mti chaar pdaarthaaṁ “dhrm, arth, kaam, mokh” dii prraaptii baare gl krdii hai। mhaaraaj kol aake vii log ihnaaṁ dii gl krde sii। mhaaraaj aakhde “chaari pdaarth khai sbhu koii॥ siunmrriti saast punḍit mukhi soii॥ binu gur arthu biichaaru n paaiaa॥” ate aakhde bii ih pdaarth taaṁ tuuun laike hii paidaa hoiaaṁ haiṁ “chaari pdaarth lai jgi jnmiaa siv sktii ghri vaasu dhre॥”।
mhaaraaj aakhde ke prrbh hii hrek pdaarth daa daataa hai “sgl srunjaam kre prrbhu aape॥ bhe mnorth so prrbhu jaape॥2॥ arth dhrm kaam mokh kaa daataa॥ puurii bhii simri simri bidhaataa॥3॥“। je aapṇe aundr hii prrbh nuuun khoj lveṁ taaṁ saare pdaarth hii mil jaaṇe। aao vichaar kriie ke ih kihṛe kihṛe pdaarth hn te ihnaaṁ toṁ kii bhaav hai।
snaatni mti de pdaarth
arth pdaarth (dhn, khusshhaalii, ate aarthik mual)
arth pdaarth toṁ bhaav hai maaiaa de pdaarth, sunsaadhn, chiijaaṁ jihnaaṁ naal ghr privaar smaaj viach vichrnaa huundaa hai। arth naal hii arthsshaastr juṛiaa hai te arthsshaastr sunsaadhnaaṁ de upyog, chiijshaaṁ ate sevaavaaṁ dii khoj, utpaadn, smeṁ de naal utpaadn ate kliaaṇ dii vaadhuu ate smaaj lii mhatvpuurn hor kii pechiidaa msliaaṁ de prrbhaavaaṁ lii ghaaṭ dii pṛchol hai। so jiathe snaatn mti sunsaarii arth dii gal krdii hai gurmti aakhdii tuuun chiuntaa naa kr ih pdaarth hukm viach milde rhiṇe। gurbaaṇii daa phurmaan hai ke jo sshorṭkṭ naal, glt raah naal, binaaṁ mhint toṁ arth (bhaav dhn, jiivn viaapn dii vstuu) lochde hn uhnaaṁ daa jiivn nisshphl rhiṇaa “so stiguruu saa sevaa stigur kii sphl hai jis te paaiiai prm nidhaanu॥ jo duujai bhaai saakt kaamnaa arthi durgundh srevde so nihphl sbhu agiaanu॥2॥”। so giaan raahiiṁ mhint krke hii arth dii kaamnaa krnii hai। ardaasaaṁ, puujaa, tiirth aadii raahiiṁ arth (dhn, maaiaa) mungṇ vaaliaaṁ nuuun chetaavnii hai ih। naale dsm baaṇii viach vii ihii smjhaaiaa ke “chhaayaa ruupii hoi kai bichrt srrii gopaal॥ aaphi lchhmii bpu dhre jiiu juntu prrtipaal॥1॥(srrii srbloh grrunth saahib jii)”। aadi baaṇii viach khiaa hai “nirgunu aapi srgunu bhii ohii॥ klaa dhaari jini sglii mohii॥ apne chrit prrbhi aapi bnaae॥ apunii kiimti aape paae॥ hri binu duujaa naahii koi॥ srb niruntri eko soi॥ oti poti rviaa ruup rung॥ bhe prrgaas saadh kai sung॥ rchi rchnaa apnii kl dhaarii॥ anik baar naank blihaarii॥8॥18॥”
dhrm pdaarth (phrjsh, naitik mual, ate naitik jiivn।)
snaatn mti viach dhrm uhnaaṁ vihaaraaṁ nuuun drsaauṁdaa hai jo rit(ऋत/aarḍr ate riitii) de naal shimt munne jaaṁde hn – jo jiivn ate brrhimunḍ nuuun sunbhv bnaauṁde hn। is viach phrjshaaṁ, adhikaaraaṁ, kaanuuunn, chaal-chln, guṇaaṁ ate “shii jiivn jshiundgii de triike” sshaaml hn। rit iak sunskrrit sshbd hai jo prraachiin bhaartii phlsphe viach brrhimunḍ de krrm ate shimtii nuuun drsaauṁdaa hai। ih kausmik krrm daa niym hai jo kudrt de knuuunn, sch ate niaaṁ de arth nuuun viaapk ate sthir rakhdaa hai। rit daa mtlb hai uh sidhaaṁt jis toṁ prrkrritii ate smaaj de shii triike naal kunm krn dii sikhiaa mildii hai। rit dhrm daa aadhaar munniaa jaaṁdaa hai ate is nuuun bhaaveṁ smaaj viach shii ḍhung naal rhiṇ de knuuunn, krtvaaṁ, ate hakaaṁ nuuun puuraa krdaa hai। ih shii triike naal jiiṇ daa raah dikhaauṁdaa hai ate vidiak riitiiaaṁ daa mhatvpuurn aung hai।
istrrii dhrm, raaj dhrm, putrr dhrm aadii ih dhrm smaajik kaar biuhaar dii gl krde hn pr gurmti adhiaatm daa maarg hai brrhm daa giaan hai। dhrm dii gurmti pribhaasshaa hai aapṇe aap daa giaan prraapt krnaa aatm chiuntn te brrhm dii ghṭ viach khoj। gurmti dhrm kis nuuun munndii hai smjhṇ lii vekho “dhrm”। aaj daa hiunduu dhrm, islaam dhrm, krrischn dhrm jisnuuun rilijn aakhde hn ih iak pachhmii vichaardhaaraa hai jo iak vichaardhaaraa, drsshn (philosophy) nuuun iak sunsthaa de ruup viach joṛdii jaaṁ khi lvo siimit krdii hai।
kaam pdaarth (sukh, prrem, ate bhaavnaatmk trriptii)
kaam kaamnaavaaṁ jaaṁ iachhaa naal mn daa juṛaav drsaauṁdii hai। kaam khaas taur te iundrii sukhaaṁ, prrem ate sauundriiaaṁ de bhog nuuun drsaauṁdaa hai। is viach jiivn diiaaṁ iachhaavaaṁ ate jossh sshaaml hn, ate ih dhrm (naitik mual) ate arth (aarthik mual) de naal shimt ho ke iak suntusshṭ ate arthpuurn mnuakhii anubhv daa hiasaa munniaa jaaṁdaa hai। ih sirph bhautik sukhaaṁ tak siimit nhiiṁ hai, sgoṁ klaa, sungiit, saahit ate hor rchnaatmktaa ate suundrtaa de aanund nuuun vii sshaaml krdaa hai। is daa shii giaan naa hoṇaa hii kaam nuuun vaasshnaa naal joṛ ke dekhiaa jaaṁdaa hai te lokaaṁ nuuun agiaantaa te dukrrit krmaaṁ naal laike jaaṁdaa munniaa jaaṁdaa hai।
mokh pdaarth (muktii, aadhiaatmik mual, ate mokhssh)
snaatn mti jiivn mrn, punrjnm viach visshvaas rakhdii hai। jiivn mrn de chakr dii smaaptii te sdiiv kaal lii surg viach vaas nuuun muktii munndii hai। je chunge krm kre insaan taaṁ surg jaaṁ pher mnuakhaa jnm nhiiṁ taaṁ 84 lakh juunaaṁ dii bhṭknaa jaa paap ktrn nrk viach vaas। is lii mokh pdaarth lii tiaag, saadhnaa, jog, tiirth sukrrit krm dase ge hn। gurmti ne ih sb rad krke khiaa hai ke sb kuajh kaal vas hai, prrbh de hukm viach hai “dukrrit sukrrit mundhe sunsaaru sglaaṇaa॥ duhhuuun te rht bhgtu hai koii virlaa jaaṇaa॥1॥ ṭhaakuru srbe smaaṇaa॥ kiaa khu suṇu suaamii tuuun vḍ purkhu sujaaṇaa॥1॥”। paap puunn rad kiite hn gurmti ne vekho “paap puunn (paap/punn)”, surg nrk rad kiite ne gurmti ne “surg te nrk (Swarg te Narak)”। gurbaaṇii taaṁ aakhdii agle pichhle jnm dii te chauraasii dii chiuntaa chhaḍ, ise jnm viach giaan prraapt kr। kisii nuuun nhiiṁ ptaa ke sunsaarii maut toṁ baad kii hoṇaa, kiathoṁ aaiaa te kiathe jaaṇaa sb galaaṁ aundaaje laa laa ke khaaṇiiaaṁ ghṛiiaaṁ hoiiaaṁ hn lokaaṁ nuuun prrerit krn jaaṁ ḍraa ke shii disshaa viach rakhṇ lii pr ihnaaṁ daa durupyog kr ke lokaaṁ toṁ dhn kaṭhaa krde hn dhrm de ṭhekedaar “sbhu koii chln kht hai uuhaaṁ॥ naa jaanu baikuunṭhu hai khaaṁ॥1॥ rhaau॥ aap aap kaa mrmu n jaanaaṁ॥ baatn hii baikuunṭhu bkhaanaaṁ॥1॥ jb lgu mn baikuunṭh kii aas॥ tb lgu naahii chrn nivaas॥2॥ khaaii koṭu n prl pgaaraa॥ naa jaanu baikuunṭh duaaraa॥3॥ khi kmiir ab khiiai kaahi॥ saadhsungti baikuunṭhai aahi॥4॥8॥16॥”।
gurbaaṇii daa updessh hai “mai khojt khojt jii hri nihchlu su ghru paaiaa॥ sbhi adhrruv ḍiṭhe jiiu taa chrn kml chitu laaiaa॥ prrbhu abinaasii hu tis kii daasii mrai n aavai jaae॥ dhrm arth kaam sbhi puurn mni chiundii ichh pujaae॥ srruti simrriti gun gaavhi krte sidh saadhik muni jn dhiaaiaa॥ naank srni krripaa nidhi suaamii vḍbhaagii hri hri gaaiaa॥4॥” – hri dii aas krdiaaṁ khoj krdiaaṁ prrem bhgtii hri naal laaii, tis kii daasii buadh daa alunkaar hai। jdoṁ hri de guṇ gaai bhaav vichaare smjhe taaṁ ih saare duniaavii pdaarth aap hii mil ge। saadh hai saadhiaa hoiaa mn। jdoṁ mn giaan naal saadhiaa jaaṁdaa guṇaaṁ dii vichaar bhaav araadhnaa krdaa hai hri dii taaṁ ih pdaarth aape mil jaaṁde hn “saadhsungi aaraadhnaa hri nidhi aapaar॥ dhrm arth aru kaam mokh dete nhii baar॥2॥”। ihnaaṁ daa milṇaa taaṁ dhuroṁ philaaṁ hii likhiaa hoiaa hai “dhrm arth aru kaam mokh mukti pdaarth naath॥ sgl mnorth puuriaa naank likhiaa maath॥”।
saare hii ihnaaṁ pdaarthaa mgr lage ne te gurmti daa updessh hai ke hri nuuun jp (pchhaaṇ) “mere mn jpi hri gun akth sunthii॥ dhrmu arthu sbhu kaamu mokhu hai jn piichhai lgi phirthii॥1॥ rhaau॥ so hri hri naamu dhiaavai hri jnu jisu bḍbhaag mthii॥ jh drghi prrbhu lekhaa maagai th chhuṭai naamu dhiaaithii॥1॥”। snaatn mti viach jgraate jaagrṇ krde hn raat de smeṁ। gurmti agiaantaa viach ghṭ aundr raat munndii hai। gurmti vaalaa jaagrṇ hai hri daa giaan lai ke agiaantaa dii niiṁd viachoṁ jaagṇaa। hri kauṇ smjhṇ lii vekho “hri”। is naal kii hoṇaa “hri raam bolhu hri saadhuu hri ke jn saadhuu jgdiisu jphu mni bchni krmi hri hri aaraadhuu hri ke jn saadhuu॥ hri raam boli hri raam boli sbhi paap gvaadhuu॥ nit nit jaagrṇu krhu sdaa sdaa aanundu jpi jgdiisuoraa॥ mn ichhe phl paavhu sbhai phl paavhu dhrmu arthu kaam mokhu jn naank hri siu mile hri bhgt toraa॥”। jitne baahrii pdaarth sunsaar viach jiiṇ lii chaahiide hn ustoṁ jiaadaa adhiaatmik pdaarth jshruurii hn aanund dii avsthaa dii prraaptii lii।
gurmti vaale chaar pdaarth
mhaaraaj ne gurmti vaale chaar pdaarth dase ne “giaan pdaarth, mukti pdaarth, naam pdaarth, jnm pdaarth”। sunsshaar viach jnm mrn nuuun gurmti supnaa munndii। iathe aaṇaa jaaṇaa jnm pdaarth jaaṁ mukti pdaarth nhiiṁ hai। brrhm giaan adhiaatm dii drrisshṭii viach gurmti giaan philaaṁ pdaarth hai ise giaan to hii maaiaa toṁ dhiaan hṭṇaa te vikaar muakṇe।
ih saare pdaarth sunsaarii hn। ihnaaṁ naal iak chunge smaaj dii sunrchnaa dii aas hai pr ihnaaṁ viach mn dii khoj gaaib hai। “snkaadik naard muni sekhaa॥ tin bhii tn mhi mnu nhii pekhaa॥3॥”। gurmti mn khoj maarg hai, shij bhgtii daa maarg hai “tnu mnu khoje taa naau paae॥ dhaavtu raakhai ṭhaaki rhaae॥ gur kii baaṇii andinu gaavai shje bhgti kraavṇiaa॥2॥”
sunsaarii moh mnuakh te bhaar hn, ḍr paidaa krdaa moh। moh viach chiuntaa rhiundii। jiveṁ maaṁ nuuun bache naal moh huundaa te uh hmesshaa ḍrdii rhiundii ke bache nuuun kujh ho naa jaave, saṭ naa lag jaave, koii chak ke naa lai jaave। gurmti giaan te sojhii raahiiṁ moh nuuun prrem viach bdldii hai। sache prrem viach bhai nhiiṁ rhiundaa। prmesr te puurn bhrosaa huundaa te prrem kaarṇ ḍr khtm ho jaadaa। prrem bhgtii lii gurmti ne jo pdaarth dase hn uh hn।
giaan pdaarth
“aisaa giaanu pdaarthu naamu॥” giaan pdaarth naalsh hii naamu “sojhii” milnii। gurbaaṇii de giaan viach naamu smaaiiaa hoiaa is nuuun riṛkṇaa paiṇaa (vichaarnaa paiṇaa) pher isde viachoṁ naam (sojhii) daa makhn milṇaa “hri kaa bilovnaa bilovhu mere bhaaii॥ shji bilovhu jaise ttu n jaaii॥1॥”। “gur giaanu pdaarthu naamu hai hri naamo dei drriṛaai॥” philaa gurbaaṇii daa giaan laiṇaa ik mti hoṇ lshii “yaa jug mhi ekhi ku aaiaa॥ jnmt mohio mornii maaiaa॥” ithe eke lii aaiiaa sii sunsaar dii maaiiaa ne moh liaa। “gur te giaanu paaiaa ati khṛgu kraaraa॥” jd ih gurmti tau giaan paa laiṁdaa ihde naal mn bunnrhiaa jaaṇaa। “giaan kaa bdhaa mnu rhai gur binu giaanu n hoi॥” mn ruk jaaṇaa te muktii mil jaaṇii hai। “giaan aunjnu guri diiaa agiaan aundher binaa” klpnaa toṁ muktii mil jaaṇii hai।
mukti pdaarth
“mukti pdaarthu naamu dhiaaiiai॥” mukt ho ke hii naamu ch dhiaan ṭik skdaa “kiu baadhio kiu muktii paavai॥” bundhnaa ch bdhiaa muktii nhii paa skdaa sunsaarii bundhn toṛṇe paiṇe ne maaiaa vaale। “gur prsaadii kisai bujhaae॥ gurmukhi hovhi se bundhn toṛhi muktii kai ghri paaidaa॥” “prrbh jii tuu mero sukhdaataa॥ bundhn kaaṭi kre mnu nirmlu puurn purkhu bidhaataa॥” phir bundhṇaa tau mukt ho ke apṇe ghr chliaa jaaṇaa is ne। “mukti pdaarthu bhgti hri paaiaa॥2॥” jdo gurbaaṇii mn nuuun maardii hai, mn mr jaaṁdaa sochṇaa bund kr deṇaa hai isne taaṁ bhgtii sshuruu hoṇii “mn maare binu bhgti n hoii॥”। pher ihnuuun jgaauṇaa kisne hai ? “raam rmt mti prgṭii aaii॥” uh pher mrii hoii guu ethoṁ jiuṁdii hoṇii hai, “raam rmt mti prgṭii aaii” pher jaagṇaa hai isne। phir kehṇaa is ne “raaju n chaahu mukti n chaahu mni prriiti chrn kmlaare॥”। jdoṁ chiuntaa humai, moh, bhrm, bhai khaamnho jaaṇ mn shij avsthaa nuuun jiivt rhiundiaaṁ hii prraapt kr laiṁdaa taaṁ mukt ho jaaṁdaa। mokh dii prraaptii kr laiṁdaa। bhgt jii svaal puachhde ne ke daso mr ke muktii kis ne paaii “nikuṭii deh dekhi dhuni upjai maan krt nhii buujhai॥ laalchu krai jiivn pd kaarn lochn kchhuu n suujhai॥ thaakaa teju uḍiaa mnu punkhii ghri aaṁgni n sukhaaii॥ beṇii khai sunhu re bhgthu mrn mukti kini paaii॥5॥”। gurmti ne smjhaaiaa hai ke mukt kauṇ hai “jih ghṭi simrnu raam ko so nru muktaa jaanu॥ tihi nr hri auntru nhii naank saachii maanu॥43॥“ – bhaav jihṛe ghṭ/hirde viach raam daa chetaa hai, jis ghṭ viach nr te hri daa auntr muak giaa uhii mukt hai te ih jiiṁdiaaṁ hii hoṇaa।
naam pdaarth
“naamu pdaarthu nu nidhi sidhi॥” naamu naalsh nvaa khjaanaa bibek budhi prgṭ hoṇii “gur prsaadii hri rsu paaiaa naamu pdaarthu nu nidhi paaii॥1॥” gur giaan de prrsaad (sojhii/ krripaa) naalsh hri rs auoṇ lg jaaṁdaa jd nvaa (nv) nidh naamu daa(khjaanaa) mil jaaṁdaa tiijaa pdaarth sshbd guruu, dhur kii baaṇii, hukm, anhd sshbd prgṭ huundaa। huṇ bhvsaagr paar krn lii naav mil gii। “naamu pdaarthu mnhi bsaaiiai॥” naamu mn viach bs jaaṁdaa ṭik ke baiṭh giaa buadh nuuun laike raam dii sshrṇ viach। hukm vich smaa giaa, huṇ nhiiṁ chiuntaa koii, “sglii chiunt miṭ gii” “gurmukhi naamu pdaarthu paae॥6॥” tiijaa pdaarth naam pdaarth vii mil giaa, pher aage kii hai ? ‘jnm pdaarth’। “naank naamu milai taaṁ jiivaaṁ॥” “je iku hoi t ugvai rutii huu ruti hoi॥”
jnm pdaarth
“jnmu pdaarthu paai naamu dhiaaiaa॥” “hri kai bhaaṇai jnmu pdaarthu paaiaa mti uutm hoii॥” naamu viach dhiaan ṭik jaaṁdaa jd jnm pdaarth mil jaaṁdaa। hri de bhaaṇe viach jnm pdaarth mildaa। mt utm ho jaaṇii। ih jnm pdaarth vii maaiaa toṁ paar sachkhunḍ daa raah hai। hai taaṁ philaaṁ hii। saabt suurt aatmaa, puurn brrhm, puurn jot, mn chiat do nhiiṁ, je do huunde taaṁ naam hii nhiiṁ sii milṇaa, naam mildaa hii puurn brrhm nuuun hai eke viach hoṇ te। gurmti naal hukm naal raajii hoṇ te। ih maaiaa toṁ baahr aapṇii asl duniiaa, niraakaarii duniiaaṁ, nij ghr, sachkhunḍ viach vaaps aiṁṭrii hai। othe vaaps daakhlaa hii jnm pdaarth hai, sdjiivn hii chauthaa pdaarth hai, puurn brrhm toṁ paarbrrhm bṇnaa hai। “brrhm giaanii aap prrmesr” prmesshr bṇnaa hai।huṇ sochṇ vaalii gl hai ke dhrm, arth, kaam ate mokh snaatn mti ne kis aadhaar te munne hn। ih kithoṁ aa ge। baaṇii ne kii dasiai “phuuṭo aaṁḍaa bhrm kaa mnhi bhio prgaasu॥” sshbd guruu mil ke naam mil ke bhrm daa aaṁḍaa phuṭdaa te ih bhrm ṭuaṭe binaaṁ tusiiṁ kive munnii jaaṁde aapṇe pdaarth te binaaṁ giaan de sojhii de duniaavii jnm nuuun tusiiṁ kiveṁ jnm pdaarth munnii jaaṁde?
gurbaaṇii khojiie taaṁ kii pdaarthaaṁ dii gl huundii jaapdii jive। rtn pdaarth, prrem pdaarth, aṭl pdaarth aadii। ihnaaṁ dii vrto gurmti giaan sojhii, naam daa hii mhatv smjhaauṇ lii hoiaa hai। pher mhaaraaj ne khiaa bii ihnaaṁ dii prvaah naa kr tuuun bs giaan vl dhiaan de, vichaar krii chl, gur dii sevaa krii chl, vikaar aape duur hoii jaaṇe te hukm viach jdoṁ milnaa hoiaa atpe mil jaaṇaa daas nuuun। “gur kii sevaa sbdu viichaaru॥” “raaju n chaahu mukti n chaahu mni prriiti chrn kmlaare॥”। kihṛe pdaarth kdoṁ milṇe kiadaaṁ milṇe, milṇe ke nhiiṁ isdii chiuntaa vii bundhn hai। chiuntaa chhaḍ achiunt rhiṇ daa updessh hai। giaan hii muktii daa maarg hai। daas nuuun achiunt rhiundiaaṁ shij viach aauṁdiaaṁ aape sb kuajh prmesr ne de deṇaa। so gurmti vichaar krii chalo। giaan dii prraaptii krii chalo saare pdaarth।bhaaveṁ snaatn mti viach dase bhaaveṁ gurmti viach dase pdaarth hoṇ saare khjaane giaan te sojhii viachoṁ milii jaaṇe।