Source: ਮਨ, ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੁ ਹੈ, ਆਪਣਾ ਮੂਲੁ ਪਛਾਣੁ
Source: ਮਨ, ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੁ ਹੈ, ਆਪਣਾ ਮੂਲੁ ਪਛਾਣੁ
“mn, tuuun joti sruupu hai, aapṇaa muulu pchhaaṇu ॥ mn, hri jii terai naali hai, gurmtii, rungu maaṇu ॥ {punnaa 441}”
jithoṁ koii chiij paidaa huundii hai, uh us chiij daa ‘muul’ huundaa hai, jiveṁ ki (udaahrn de taur ‘te) dhuap ‘suurj’ toṁ paidaa huundii hai, is krke dhuap daa muul ‘suurj’ hai, ate jithoṁ koii chiij paidaa huundii hai jaaṁ upjdii hai ose viach(bhaav ki aapṇe muul viach) hii smaauṁdii hai :
“bikhiaa pohi n skii, mili saadhuu, guṇ gaahu ॥ jh te upjii th milii, schii prriiti, smaahu ॥ {punnaa 135}”
jiunnaa chir ih agiaanii hai unaa chir ih ‘mn’ hai, pr jdoṁ ih aapṇe muul ‘brrhm’ nuuun jaan laiṁdaa hai taaṁ udoṁ ih brrhmaa bṇ jaaṁdaa hai, “bbaa brrhmu jaant, te brrhmaa ॥ baisno te gurmukhi such dhrmaa ॥ {punnaa 258}”
kiuṁki “jini jaataa so tis hii jehaa ॥ ati nirmaailu siijhsi dehaa ॥ {punnaa 931}”, ‘mn’ brrhmaa(bhaav ki aatm-giaanii) bṇ ke hii ‘brrhm’ viach smaaa skdaa hai । “hri naamaa jsu jaachu naau ॥ gur prsaadii brrhmi smaau ॥1॥{punnaa 355}”
“upjiaa ttu giaanu, saahurai peiiai iku hri, bli raam jiiu ॥ brrhmai brrhmu miliaa, koi n saakai bhiunn kri, bli raam jiiu ॥ {punnaa 778}”
{‘koi n saakai bhiunn kri’ bṛii mhatvpuurn gal hai, ‘koi’ bhaav ki hor koii bhiunn jaaṁ bhung nhiiṁ kr skdaa ihnaaṁ nuuun, is krke muul-muntr viach ‘1’ de naal ‘srvai bhun’ sshbd aaiaa hoiaa hai । bhaav ki jo “saahurai peiiai iku hri” hai uh aapṇe-aap(srvai) bhung/bhiunn/vkhraa jaaṁ daal taaṁ ho skdaa (ab kiu ugvai daali), pr hor koii isnuuun bhung/bhiunn/vkhraa/daal jaaṁ do thaaṁ nhiiṁ kr skdaa ।}
huṇ ih kiveṁ ptaa lage ki brrhm hii saaḍaa muul hai ? aau vichaar kriie :
“ṛaaṛai gaaruṛu tum suṇhu, hri, vsai mn maahi ॥ gur prsaadii, hri paaiiai, mtu ko bhrmi bhulaahi ॥ {punnaa 936}”, jaaṁ “ek divs mn bhii umung ॥ ghsi chundn choaa bhu sugundh ॥ puujn chaalii brrhm ṭhaai ॥ so brrhmu, btaaio gur, mn hii maahi ॥1॥ {punnaa 1195}”
is toṁ bhaav ih hoiaa ki ‘hri’ jaaṁ ‘brrhm’, iak hii vstuu de alag-alag naam hn, jisdaa vaasaa ‘mn maahi’ hai ।
huṇ ih ‘mn’ kis sshaia daa naam hai ?
“ghṭ ghṭ mai, hri juu, bsai, suntn khio pukaari ॥ khu naank tih bhju mnaa bhu nidhi utrhi paari ॥12॥ {punnaa 1427}”, jaaṁ “vvaa vairu n kriiai kaahuu ॥ ghṭ ghṭ auntri brrhm smaahuu ॥ {punnaa 259}
uapr asiiṁ vekhiaa sii ki ‘hri’ jaaṁ ‘brrhm’ daa vaasaa ‘mn maahi’ hai, pr ihnaaṁ pungtiiaaṁ viach dasiaa jaa rihaa hai ki ‘hri’ jaaṁ ‘brrhm’ daa vaasaa ‘ghṭ’ viach hai, is toṁ bhaav ih hoiaa ki ‘mn’ jaaṁ ‘ghṭ’ vii iak hii vstuu de alag-alag naam hn ।
‘mn’ jaaṁ ‘ghṭ’ nuuun gurbaaṇii viach ‘hri mundr’ vii kihaa hoiaa hai, jiveṁ ki :
“hri mundr mhi, hri vsai, srb niruntri soi ॥ naank gurmukhi vṇjiiai schaa sudaa hoi ॥11॥1॥ {punnaa 1346}”
uhii ‘hri’ jihṛaa ki ‘mn’ jaaṁ ‘ghṭ’ viach vsdaa hai, use nuuun kihaa giaa hai ki uh ‘hri mundr’ viach vsdaa hai, bhaav ki ‘hri mundr’, ‘mn’ jaaṁ ‘ghṭ’ iak hii chiijsh hn । ih ‘hri mundr’, ‘mn’ jaaṁ ‘ghṭ’ bṇaaiaa/saajiaa kisne hai ?
“dh dis khojt hm phire, mere laal jiiu, hri, paaiaṛaa ghri aae raam ॥ hri mundru, hri jiiu saajiaa, mere laal jiiu, hri, tisu mhi rhiaa smaae raam ॥ {punnaa 542}”
‘hri mundr’, ‘mn’ jaaṁ ‘ghṭ’ nuuun ‘hri jiiu’ ne saajiaa hai ate ‘hri’ us de (bhaav ki ‘hri mundr’, ‘mn’ jaaṁ ‘ghṭ’ de) viach hii smaaiaa hoiaa hai । “hri mundru, soii aakhiiai, jithhu, hri, jaataa ॥ maans deh, gur bchnii paaiaa, sbhu aatm raamu pchhaataa ॥ baahri muuli n khojiiai, ghr maahi, bidhaataa ॥ mnmukh, hri mundr kii saar, n jaaṇnii, tinii jnmu gvaataa ॥ sbh mhi iku vrtdaa, gur sbdii paaiaa jaaii ॥12॥ {punnaa 953}”
‘hri’ nuuun kithoṁ jaaṇiaa ?
“jaati mhi joti, joti mhi jaataa, akl klaa bhrpuuri rhiaa ॥ {punnaa 469}”
jaati ‘baahrle sriir’ nuuun kihaa hai ate joti ‘mn’ hai, “tn mhi mnuuaa, mn mhi saachaa ॥ so saachaa mili saache raachaa ॥ {punnaa 686}”
‘jaati mhi joti’ jaaṁ ‘tn mhi mnuuaa’ iak hii gal hai । ‘joti’ = ‘mnuuaa’
jekr mn ‘joti’ hai, taaṁ joti daa aapṇaa koii vjuud nhiiṁ huundaa, joti taaṁ kise source (vstuu) vichoṁ paidaa/upjii hoii rausshnii daa naam hai, ise krke kihaa hai ki:
“mn tuuun joti sruupu hai aapṇaa muulu pchhaaṇu ॥”
kise vii chiij dii rausshnii jithoṁ paidaa huundii hai, usdaa muul usde viach hii huundaa hai, kise vii rausshnii nuuun usde muul naaloṁ alag nhiiṁ kiitaa jaa skdaa, jiveṁ ki suurj ate dhuap dii misaal hai, blb ate us toṁ paidaa hoii rausshnii dii misaal hai, is krke :
“mn mhi aapi, mn apune maahi ॥ naank kiimti khnu n jaai ॥7॥ {punnaa 279}”
mn mhi ‘aapi’, ih ‘aapi’ kauṇ hai ? aapaaṁ uapr vichaar kr chuake haaṁ, ki “hri, vsai mn maahi” jaaṁ “so brrhmu, btaaio gur, mn hii maahi ॥” jaaṁ “hri mundr mhi, hri, vsai” । ‘hri’ jaaṁ ‘brrhm’ aap hii ‘aapṇe mn’ viach hai “mn apune maahi”, bhaav ki ih ‘hri’ daa hii mn hai, ‘hri’ ne aap hii aapṇaa ‘aapaa’, aapṇe ‘mn’ de ruup viach upaaiaa hai ate ‘hri’ hii mn daa pitaa-maataa hai :
“aapn aapu, aaphi upaaio ॥ aaphi baap, aap hii maaio ॥ {punnaa 250}”
jaaṁ
“hri, aape maataa aape pitaa, jini, jiiu upaai, jgtu dikhaaiaa ॥ {punnaa 921}”
jaaṁ
“bhairu mhlaa 5 ॥ tuu meraa pitaa tuuhai meraa maataa ॥ tuu mere jiia prraan sukhdaataa ॥ tuu meraa ṭhaakuru hu daasu teraa ॥ tujh binu avru nhii ko meraa ॥1॥ kri kirpaa krhu prrbh daati ॥ tumrhrhrii ustti kru din raati ॥1॥ rhaau ॥ hm tere junt tuu bjaavnhaaraa ॥ hm tere bhikhaarii daanu dehi daataaraa ॥ tu prsaadi rung rs maaṇe ॥ ghṭ ghṭ auntri tumhi smaaṇe ॥2॥ tumrhrhrii krripaa te jpiiai naau ॥ saadhsungi tumre guṇ gaau ॥ tumrhrhrii diaa te hoi drd binaasu ॥ tumrii miaa te kml bigaasu ॥3॥ hu blihaari jaau gurdev ॥ sphl drsnu jaa kii nirml sev ॥ diaa krhu ṭhaakur prrbh mere ॥ guṇ gaavai naanku nit tere ॥4॥18॥31॥ {punnaa 1144}” ithe ‘mn’ aapṇe muul (hri/brrhm/gurdev jaaṁ mukund) nuuun sunbodhn krke khi rihaa hai । “hri jii maataa hri jii pitaa hri jiiu prrtipaalk ॥ hri jii merii saar kre hm hri ke baalk ॥ {punnaa 1101}”
“gurdev maataa gurdev pitaa gurdev suaamii prmesuraa ॥ gurdev skhaa agiaan bhunjnu gurdev bundhip shodraa ॥ {punnaa 250}”
“mukund mukund jphu sunsaar ॥ binu mukund tnu hoi auhaar ॥ soii mukundu mukti kaa daataa ॥ soii mukundu hmraa pit maataa ॥1॥ {punnaa 875}”
jithoṁ koii chiij paidaa huundii hai jaaṁ upjdii hai ose viach(bhaav ki aapṇe muul viach) hii smaauṁdii hai “jh te upjii th milii”,
pr smaauu kiveṁ? “schii prriiti smaahu”
“saachii prriiti hm tum siu jorii ॥ tum siu jori avr sungi torii ॥3॥ {punnaa 659}”